Ακόμη και αν κανείς αδιαφορεί για την σημερινή πολιτική και φιλοσοφική αξία των γραπτών του Καρλ Μαρξ, θα συμφωνήσει ότι επρόκειτο για ένα φωτισμένο πνεύμα απίστευτης μόρφωσης το οποίο άφησε ένα έργο που δεν είχε μόνο μεγάλη επιδραστικότητα αλλά χαρακτηρίζεται και από αναγνωστική απόλαυση.
Στα βιβλία του που αποτελούν σημαντική πηγή για τις ιδέες που αργότερα κατέληξαν να συγκροτούν το μνημειώδες Κεφάλαιο, αλλά ταυτόχρονα φωτίζουν και μια ενδιαφέρουσα εποχή διαφωνιών μεταξύ διανοουμένων, συγκαταλέγεται το Η αθλιότητα της φιλοσοφίας, που μεταφράστηκε εκ νέου από τον Θανάση Γκιούρα, καθηγητή πολιτικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Στην αναλυτική εισαγωγή του μεταφραστή μεταφερόμαστε στη μακρινή πλέον εποχή κατά την οποία μορφωμένοι άνθρωποι με ευαισθησίες προσπαθούσαν να αναλύσουν το πώς λειτουργεί ο κόσμος της ανερχόμενης τότε βιομηχανίας και να εξηγήσουν με φιλοσοφικούς και οικονομικούς όρους γιατί ξεσπούν εξεγέρσεις και επαναστάσεις σε όλη την Ευρώπη.
Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου του Μαρξ αποτελεί ένα ευφυές λογοπαίγνιο που καταδεικνύει τη βιτριολική του ειρωνία. Το Η αθλιότητα της φιλοσοφίας, πρόκειται για κείμενο απάντηση στο βιβλίο Η φιλοσοφία της αθλιότητας, που έγραψε ο Πιερ Ζοζέφ Προυντόν. Παρόλο που Προυντόν και Μαρξ αλληλογραφούσαν μεταξύ τους σε θερμό και σχεδόν φιλικό ύφος το 1846 για να στήσουν ένα μυστικό δίκτυο αλληλοενημέρωσης σχετικά με τις διάσπαρτες κινήσεις του εργατικού κινήματος στις χώρες της Ευρώπης, ένα χρόνο μετά οι σχέσεις τους διερράγησαν οριστικά με το πολεμικό αυτό κείμενο του Μαρξ.
Είναι μια από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Μαρξ ωθούνταν σε πρωτότυπες σκέψεις και αναλύσεις, έχοντας κέντρισμα από ένα κείμενο το οποίο ήθελε να ξετινάξει στην κριτική. Η αντιπαράθεση αυτή αποκαλύπτει την ευρυμάθεια του συγγραφέα ο οποίος αποδεικνύει στο κείμενό του σημείο προς σημείο τις ανακολουθίες και τις ιδέες που ο Προυντόν θεωρούσε ότι είχαν πρωτοτυπία αλλά στην πραγματικότητα είχαν διατυπωθεί ήδη στο παρελθόν.
Το βιβλίο ασχολείται με τη φύση της παραγωγής και της εργασίας, αναλύει από πού προέρχεται η αξία των καταναλωτικών προϊόντων και τη σχέση μεταξύ παραγωγής και ζήτησης σε διάφορες ιστορικές περιόδους.
«Στην παρούσα κοινωνία, στη βιομηχανία που βασίζεται στις ατομικές ανταλλαγές, η αναρχία της παραγωγής η οποία είναι η πηγή τόσης αθλιότητας, είναι συγχρόνως και η πηγή κάθε προόδου», είναι μια από τις αξιόλογες φράσεις της ανάλυσης, όπως και η θέση ότι οι ιδέες και αρχές μιας κοινωνίες δεν είναι αιώνιες αλλά είναι ιστορικά και πρόσκαιρα προϊόντα: «Οι ίδιοι άνθρωποι που εδραιώνουν τις κοινωνικές σχέσεις τους σε αντιστοιχία με την υλική παραγωγικότητα παράγουν επίσης αρχές, ιδέες και κατηγορίες σε αντιστοιχία με τις κοινωνικές σχέσεις τους», είναι μια φράση που έχει κεντρική θέση στο σύστημα ιδεών του Μαρξ.
