Στους λησμονημένους λογοτεχνικούς θησαυρούς που οι εκδόσεις Τόπος επαναφέρουν στο προσκήνιο με τη σειρά «Αειθαλή» προστέθηκε η μικρή αλλά απολαυστική συλλογή διηγημάτων του Δημοσθένη Βουτυρά υπό τον τίτλο Το καράβι του θανάτου και άλλες ιστορίες. Από το μεγάλο σώμα των απάντων του συγγραφέα, ο επιμελητής Βάσιας Τσοκόπουλος επέλεξε 13 διηγήματα με ενιαίο ύφος και περιεχόμενο για να επανασυστήσει στο αναγνωστικό κοινό έναν πραγματικά πρωτοποριακό συγγραφέα του προηγούμενου αιώνα.
Ο μυθοπλαστικός κόσμος του Βουτυρά έχει χρώμα μαύρο, οι ήρωές του κυκλοφορούν το βράδυ με ομίχλη και υπό το σεληνόφως, επισκέπτονται νεκροταφεία και βιώνουν μεταφυσικές εμπειρίες στις οποίες ο θάνατος και η φρίκη πρωταγωνιστούν. Η πλοκή δεν προχωρά με κάποια ορθολογική διαδοχή γεγονότων, αλλά με «τιναγμούς του νου» που καταλαμβάνουν τους ταπεινούς ήρωες. Δεν υπάρχει ίσως πιο χαρακτηριστική λογοτεχνική σύλληψη στη συλλογή από το διήγημα «Πόλη της κατάρας» στην οποία μόλις ο αφηγητής μπαίνει, αντικρίζει ένα απόκοσμο θέαμα: «Άνθρωποι ωχροί περπατούσαν, ωχροί με βήμα βαρύ, έμπαιναν στα χαμηλά, σαραβαλιασμένα μαγαζιά κι όλοι σιγά μιλούσανε, με πιασμένη τη φωνή, με μάτια θαμπά».
Μια γλώσσα κοφτερή, χωρίς στολίδια και μια αφήγηση απέριττη φανερώνει τις μοντερνιστικές τάσεις του συγγραφέα που τον κατέστησαν στην εποχή του πάρα πολύ πετυχημένο.
Παρόλο που το έργο του Δημοσθένη Βουτυρά αναγνωρίστηκε με τον πλέον επίσημο τρόπο νωρίς, όταν το 1923 του απονεμήθηκε το κρατικό Αριστείο Γραμμάτων, η λογοτεχνική κριτική της εποχής του, του επιφύλαξε πολύ σκληρή μεταχείριση. Οι κριτικοί περιέγραψαν ως «πρόβλημα Βουτυρά» το γεγονός ότι το αναγνωστικό κοινό υποδέχεται με θέρμη τον συγγραφέα παρά τις μεγάλες ατέλειες της γραφής του. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος απέδωσε την εκδοτική επιτυχία του Βουτυρά στην παρακμή της εποχής, εντάσσοντας τα έργα του σε μια εκφυλιστική ηθική τάση αφού αυτά «παρουσιάζουν μιαν άρρωστη ανθρωπότητα». Ο κριτικός περιγράφει τους ήρωες στα διηγήματα του Βουτυρά ως ανθρώπους «με μια λόξα, με μια τρέλα»: «Ανισόρροποι, άρρωστοι, μισότρελοι, που φτάνει να τους συμβεί κάτι ενάντιο –που άλλοι θα το περνούσαν με λίγη στενοχώρια– για να τους κάμει τέλεια τρελούς. Άνθρωπος φρόνιμος, σωστός, δεν μπαίνει στον πίνακα του κ. Βουτυρά».
Η λογοτεχνία του φανταστικού που αγκάλιαζε τη μεταφυσική στον αγγλόφωνο τουλάχιστον κόσμο ήταν διαδεδομένη ήδη έναν αιώνα πριν την εποχή του Βουτυρά. Οι ιστορίες με φαντάσματα και νεκραναστήσεις ήταν δημοφιλείς στο κλίμα του ρομαντισμού και έγιναν διάσημες και κλασικές με το έργο της Βρετανής Μαίρης Σέλεϊ, Φρανκενστάιν που εκδόθηκε το 1818. Τα μεταφυσικά διηγήματα διαδόθηκαν ακόμη περισσότερο με το έργο του Έντγκαρ Άλαν Πόε την ίδια εποχή στις ΗΠΑ, με τον οποίο πολλοί συγκρίνουν τον Βουτυρά.
Πιστεύω ωστόσο ότι το Καράβι του θανάτου συγγενεύει περισσότερο με το έργο ενός άλλου Αμερικανού λογοτέχνη, του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, μόλις κατά 18 χρόνια νεότερου του Βουτυρά. Υπερφυσικές οντότητες, διαταραγμένοι νοητικά χαρακτήρες, νεκροταφεία και νοσηρά τοπία στην ύπαιθρο κυριαρχούν στα διηγήματα του Λάβκραφτ και μπορεί κανείς να διαπιστώσει το ίδιο κλίμα ζόφου. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι Λάβκραφτ και Βουτυράς ταλαιπωρούνταν και οι δύο στην πραγματική ζωή από ψυχικές διαταραχές. Βέβαια, οι δύο συγγραφείς είχαν αντίστροφη τύχη στην πρόσληψη του έργου τους: Ο μεν Λάβκραφτ έγραφε στην πλήρη αφάνεια και το έργο του έγινε παγκοσμίως διάσημο μόνο μετά θάνατον, ο δε Βουτυράς δοξάστηκε στα χρόνια του για να περιπέσει στη λήθη σήμερα. Ίσως αυτό αλλάξει.
