Όλοι θεωρούν το βιβλίο σημαντικό, αλλά πόσοι πραγματικά διαβάζουν;
Μια από τις ευγενέστερες ασχολίες του ελεύθερου χρόνου περνά κι αυτή κρίση –όπως πιστοποιούν τα στοιχεία των βιβλιοπωλείων και των εκδοτών– ωστόσο στην περιοχή του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης αξιόλογες εστίες ανάγνωσης παραμένουν ενεργές, την ίδια στιγμή που προετοιμάζεται και μια σημαντική δημοτική παρέμβαση, με την ίδρυση δημόσιας βιβλιοθήκης.
Ο προαστιακός χαρακτήρας του Δήμου με τη μεγάλη απόσταση από το κέντρο της Αθήνας κρατά τα τοπικά βιβλιοπωλεία ζωντανά. Οι προσωπικές σχέσεις των αναγνωστών με τους ιδιοκτήτες, η ενιαία τιμή στα νέα βιβλία και η εκπτωτική πολιτική που ακολουθούν συντηρούν την πελατεία, με μόνο μειονέκτημα την ποικιλία σε τίτλους, που αναγκαστικά περιορίζεται στο μικρό χώρο των καταστημάτων της γειτονιάς.
Βιβλιόφιλοι της γειτονιάς
Φυσικά οι πωλήσεις βιβλίων είναι θεαματικά πεσμένες. Προ 15 ετών το βιβλιοπωλείο Graphics στη Βούλα έδινε ως και 2.000 βιβλία τον μήνα, όπως θυμάται ο υπεύθυνός του, Θεοφάνης Παναγιωτόπουλος. «Σήμερα βρισκόμαστε στο 5% σε σχέση με τότε», αναφέρει περιγράφοντας τη δραματική πτώση, την οποία αποδίδει στις υψηλές τιμές των νέων εκδόσεων. «Πλέον θεωρείται περιττή πολυτέλεια το βιβλίο, είτε για προσωπική χρήση είτε ως δώρο», σημειώνει. Έχοντας μια εμπειρία 35 ετών στο χώρο, το βιβλιοπωλείο της οδού Ποσειδώνος συνιστά πλέον ένα γνωστό σημείο για τους βιβλιόφιλους της περιοχής.
Προτεινόμενα βιβλία στο βιβλιοπωλείο Graphics της Βούλας
Το 50% της κίνησης του καταστήματος αφορά στα βιβλία, μια αξιοσημείωτη επίδοση στο διαρκή ανταγωνισμό με τα χαρτικά και τα είδη δώρων που διαθέτουν συνήθως ως κύριο προϊόν τα συνοικιακά βιβλιοπωλεία. Σήμερα στις βιβλιοθήκες του Graphics βρίσκονται 9,5 χιλιάδες τίτλοι, από 150 περίπου εκδότες. Οι προθήκες διαμορφώνονται σε συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους οι οποίοι ουσιαστικά αποφασίζουν και για τη λίστα των βιβλίων που διαθέτει κάθε βιβλιοπωλείο.
Κάθε 3-4 μήνες οι εκδότες ανανεώνουν τους τίτλους τους, καθώς στη Ελλάδα καταγράφεται μια ιδιαίτερα πληθωρική βιβλιοπαραγωγή. Το 80% των βιβλίων στο βιβλιοπωλείο της Βούλας είναι λογοτεχνικά, με τη μεγάλη κατηγορία του non-fiction να περιορίζεται σε μικρά κοινά. Οι αδυσώπητοι νόμοι της αγοράς καθορίζουν τελικά τι προσφέρεται, μιας και ό,τι βιβλίο μένει στο ράφι πρέπει να πληρωθεί στον εκδότη και ας μην αγοραστεί ποτέ από κανέναν.
Τα λεγόμενα best seller στη Βούλα πλέον δεν περνάνε τόσο πολύ. «Τα έχει βαρεθεί ο κόσμος τα βιβλία παραλίας, αναζητά σήμερα κάτι πιο προσεγμένο», εκτιμά ο κ. Παναγιωτόπουλος. Υπάρχουν όμως κατά τον ίδιο και οι «στοχευμένοι» πελάτες. Όσοι δηλαδή έχουν κατά νου συγκεκριμένο τίτλο και συγγραφέα, έχοντας διαβάσει κάποια κριτική ή έχοντας μια σχετική σύσταση. Γι’ αυτούς ισχύει η γνωστή μέθοδος της παραγγελίας, με το βιβλίο να καταφτάνει εντός λίγων 24ώρων.
«Υπάρχουν και οι περίεργοι πελάτες. Αυτοί που αγοράζουν ένα βιβλίο και το επιστρέφουν την επομένη επειδή δεν τους αρέσει τελικά. Δεν μπορείς παρά να το πάρεις πίσω. Όλα τα προϊόντα επιστρέφονται», αναφέρει ο υπεύθυνος του Graphics.
Μια ενδιαφέρουσα κατηγορία αναγνωστών εμφανίζεται στο βιβλιοπωλείο Paper Club, στη Βάρη. Όπως μας περιγράφει ο υπεύθυνος, Χρήστος Βαδάσης, υπάρχουν αναγνώστες που δύο φορές τον μήνα περίπου έρχονται και αγοράζουν ένα νέο λογοτεχνικό βιβλίο, έχοντας ολοκληρώσει το προηγούμενο. Πρόκειται για ένα σύνολο 15 περίπου μεμονωμένων βιβλιόφιλων που ενδιαφέρονται για τη σύγχρονη λογοτεχνία και αναζητούν τη συμβουλή του βιβλιοπωλείου. Εκεί παρεμβαίνει η έμπειρη υπάλληλος που κατευθύνει στον κατάλληλο συγγραφέα και τίτλο, έχοντας αναπτύξει μια σχέση εμπιστοσύνης αλλά και βέβαια γνώση των προτιμήσεων κάθε πελάτη.
Το καλοκαίρι και η περίοδος των Χριστουγέννων σημειώνονται οι περισσότερες πωλήσεις βιβλίων σύμφωνα με τον Χρήστο Βαδάση, καθώς φτάνουν το 50% του τζίρου στο βιβλιοπωλείο. Κατά μέσο όρο όμως αντιπροσωπεύουν το 30% της κίνησης.
Μεγάλη ζήτηση έχει η κατηγορία του παιδικού βιβλίου στο κεντρικό αυτό σημείο της Βάρης. «Οι αστυνομικές ιστορίες, τα βιβλία αυτοβελτίωσης, η λεγόμενη γυναικεία λογοτεχνία και κάποια ιστορικά μυθιστορήματα είναι όσα μας ζητούν περισσότερο. Πολιτική και ποίηση σχεδόν καθόλου δεν κινούνται», είναι μια γενική αίσθηση του τι διαβάζεται σήμερα. «Υπάρχει μια φοβία του κόσμου ότι πουλάμε ακριβότερα. Αυτό δεν ισχύει, διότι η τιμή του βιβλίου είναι ενιαία και το περιθώριο έκπτωσης είναι πολύ συγκεκριμένο. Βέβαια είναι πολλά χρήματα για να δώσει κανείς τα 15 και 18 ευρώ που κοστίζει ένα νέο βιβλίο», σχολιάζει ο υπεύθυνος του βιβλιοπωλείου.
Συλλογικές αναγνώσεις
Το διάβασμα εκτός από μοναχική ενασχόληση μπορεί να γίνει και συλλογική υπόθεση. Σήμερα εντός του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης δύο πολιτιστικοί σύλλογοι έχουν οργανώσει λογοτεχνικές ομάδες, όπου η ανάγνωση συντονίζεται ομαδικά και γίνεται αφορμή για συζήτηση.
Περίπου 40 άτομα ανήκουν σήμερα στη λογοτεχνική ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών «Απολλωνία». Η ομάδα επιλέγει μετά από συζήτηση ένα βιβλίο κάθε μήνα. «Προτιμάμε κλασικά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας ή νομπελίστες ξένους συγγραφείς. Έχουμε διαβάσει όμως και αρχαία κείμενα αλλά και ποίηση. Πολλές φορές κάποιο μέλος της ομάδας που έχει ενθουσιαστεί από ένα βιβλίο το προτείνει και οι υπόλοιποι ακολουθούμε», περιγράφει τη λειτουργία της ομάδας η πρόεδρος του Συλλόγου και φιλόλογος Μαριάννα Μαυραγάνη.
Κατά την περίοδο που η κ. Μαυραγάνη είχε την ευθύνη της Πνευματικής Εστίας Βούλας και κατόπιν όταν πήρε τα ηνία της «Απολλωνίας» διοργανώθηκαν μεγάλες εκδηλώσεις αφιερωμένες σε Έλληνες συγγραφείς. Εκατοντάδες άτομα από τον Δήμο των 3Β παρακολούθησαν αφιερώματα στον Νίκο Καζαντζάκη, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Κωνσταντίνο Καβάφη και τον Φώτη Κόντογλου.
«Ζητάμε εναύσματα για την ανάγνωση», εξηγεί η πρόεδρος της «Απολλωνίας» σχολιάζοντας το μοντέλο εκδηλώσεων που προτιμά, σύμφωνα με το οποίο η ανάγνωση λογοτεχνίας με μορφή αφιερώματος, διανθίζεται με μουσική, θέατρο και αναφορά των πραγματολογικών στοιχείων κάθε συγγραφέα. «Υπάρχει ένα πολύ καλλιεργημένο κοινό και υπάρχει και ένα κοινό με ευρύτερα ενδιαφέροντα, στο οποίο στοχεύουμε να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον του», επισημαίνει και προσθέτει: «Οι φίλοι της ανάγνωσης έχουν ανάγκη από έναν χώρο για να γνωριστούν και να συζητήσουν. Για το λόγο αυτό και όχι μόνο είναι απαραίτητη και ώριμη πια η ίδρυση μιας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, ώστε να απευθυνθούμε σε όσους δεν διαβάζουν αλλά και στα παιδιά».
Μια διαφορετική προσέγγιση στη λογοτεχνία δοκιμάζει ένας νέος πολιτικός σύλλογος της περιοχής, με το όνομα «Υπατία». Στις συγκεντρώσεις της άνθρωποι που δοκιμάζονται στη γραφή –κυρίως την ποίηση– διαβάζουν τα έργα τους και ακούν τις δοκιμές των υπολοίπων. «Κάθε 15 ημέρες φιλοξενούμε και έναν ποιητή, για να γνωρίσουμε το έργο του. Εμείς έχουμε μια αντίληψη που λέει να ακούγονται και οι μικροί λογοτέχνες», υπογραμμίζει στον «Δημοσιογράφο» η γραμματέας της «Υπατίας», φιλόλογος και ιστορικός Μαρία Ματάλα. Τον επόμενο μήνα μάλιστα ο σύλλογος ετοιμάζει μια έκδοση στην οποία θα ανθολογούνται ποιήματα από 15 νέους λογοτέχνες της περιοχής. Όπως λέει, «το βιβλίο σήμερα είναι προϊόν, πωλείται και αποφέρει χρήματα. Υπάρχει η αντίληψη ότι αν δεν βγάζει χρήματα δεν το χρειαζόμαστε. Εμείς πιστεύουμε ότι και οι μικροί πρέπει να προωθούνται».
«Η ανάγνωση είναι μέσα στον πολιτισμό μας, δυστυχώς όμως η τηλεόραση είναι περισσότερο», απαντά η Μαρία Ματάλα για τον αριθμό των φίλων του βιβλίου στην περιοχή και ευρύτερα. «Ο Αλμπέρ Καμύ έλεγε ότι οι Έλληνες είναι λογικό να μην διαβάζουν τα μεγαλύτερα σε όγκο βιβλία του, επειδή έχουν τον ήλιο. Και εμείς εδώ στα νότια προάστια έχουμε πολύ ήλιο…», συμπληρώνει με νόημα. Οι σχέσεις του Καμύ με την Ελλάδα ήταν και το θέμα μιας από τις εκδηλώσεις που διοργάνωσε το 2018 η «Υπατία» στη Βούλα. «Το βιβλίο απαλύνει την ψυχή, εκπαιδεύει, μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, είναι ένας ψυχολόγος που δεν παίρνει χρήματα», αναφέρει για να υπογραμμίσει την ανάγκη μιας δημοτικής βιβλιοθήκης στα 3Β. «Εμείς σκοπό έχουμε τη διάδοση του βιβλίου. Και μια δημοτική βιβλιοθήκη θα πρέπει να απευθύνεται σε όλη την οικογένεια, εκτός από λογοτεχνία να διαθέτει και τίτλους παιδικής πεζογραφίας, αλλά γιατί όχι, και βιβλία κουζίνας. Και βέβαια να οργανώνει σχετικές ομιλίες».
Βιβλίο στο σχολείο
Ράφια στη Δανειστική Βιβλιοθήκη του Λυκείου Βουλιαγμένης
Η φιλαναγνωσία είναι ένας εκπαιδευτικός στόχος που στον Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης καλλιεργείται συστηματικά από τις μικρότερες ηλικίες. Όλοι οι δημοτικοί βρεφονηπιακοί σταθμοί διαθέτουν πλέον δανειστικές βιβλιοθήκες και μεταξύ των διάφορων δραστηριοτήτων που οργανώνουν για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, βρίσκεται και η ανάγνωση παιδικών βιβλίων με το σύστημα του δανεισμού.
Οι παιδικές δανειστικές βιβλιοθήκες των σταθμών απέκτησαν τόμους με προαιρετικές δωρεές των γονέων, κατόπιν υπόδειξης προτιμητέων τίτλων από το εκπαιδευτικό προσωπικό. Ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης επιμελήθηκε μία πάνινη τσάντα με τυπωμένους τους κανόνες του «παιχνιδιού», οι οποίοι συνοπτικά είναι: Κάθε Παρασκευή τα παιδιά δανείζονται ένα βιβλίο της προτίμησής τους. Το Σαββατοκύριακο το διαβάζουν και το συζητούν με κάποιον μεγάλο. Και τη Δευτέρα το επιστρέφουν στην τσάντα μαζί μια ζωγραφιά από ό,τι τους έκανε εντύπωση. Στον Α’ Βρεφονηπιακό Σταθμό της Βούλας η βιβλιοθήκη διαθέτει ήδη περίπου 50 τίτλους παιδικής λογοτεχνίας που κυκλοφορούν από σπίτι σε σπίτι τα Σαββατοκύριακα.
Η πάνινη τσάντα με το παιδικό βιβλίο για το Σαββατοκύριακο στον Α’ Βρεφονηπιακό Σταθμό της Βούλας
Σε διαφορετική κλίμακα κινείται η πρωτοβάθμια και μέση εκπαίδευση με τις σχολικές βιβλιοθήκες. Στις ηλικίες αυτές και ειδικά όσο πλησιάζουν οι μαθητές στην ενηλικίωση, ο χρόνος για την ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων περιορίζεται στο ελάχιστο. Κι όμως, στο Λύκειο Βουλιαγμένης θα βρούμε μια από τις πλέον οργανωμένες και πλούσιες σχολικές βιβλιοθήκες. Η βιβλιοθήκη διαθέτει έναν μεγάλο κατάλογο από 3.000 περίπου τίτλους που αποκτήθηκαν μέσω δωρεών αλλά και στοχευμένων αγορών του σχολείου βάσει όσων ζητούσαν οι μαθητές και οι καθηγητές. Σύμφωνα με την υπεύθυνη καθηγήτρια για τη βιβλιοθήκη, την κοινωνιολόγο Μαρίνα Κατσάμπα, ο ρυθμός δανεισμού βιβλίων είναι πλέον ικανοποιητικός, χωρίς βέβαια να μπορεί να υποστηριχθεί ότι έχει αγκαλιαστεί από το σύνολο του σχολείου.
«Είναι κάτι που κάνω επειδή το αγαπάω. Η βιβλιοθήκη μας είναι ένας χώρος με τεράστιες δυνατότητες στο παιδαγωγικό αλλά και στο ψυχολογικό πεδίο. Ήδη κάποια μαθήματα και παρουσιάσεις διεξάγονται σε αυτή την αρκετά υποβλητική αίθουσα. Δυστυχώς, το υπουργείο Παιδείας δεν αναγνωρίζει τις ώρες αυτές και δεν υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο που να καλλιεργεί τη φιλαναγνωσία. Όλα γίνονται σε εθελοντική βάση και φυσικά έχουν κάποια αντικειμενικά όρια», επισημαίνει η κ. Κατσάμπα.
Στο Λύκειο Βουλιαγμένης λειτουργεί και μια λογοτεχνική ομάδα. Μια από τους υπευθύνους είναι και η διευθύντρια του σχολείου, Νίκη Μανώλη, που πάλι εκτός σχολικού ωραρίου και προγράμματος μαθημάτων, ανοίγει παράθυρα στον κόσμο της μυθοπλασίας για τους μαθητές της. Φέτος η ομάδα μελετά το έργο του ποιητή Νίκου Καββαδία και ετοιμάζει για το τέλος της χρονιάς μια μεγάλη εκδήλωση λόγου και μουσικής.
Δημοτική Βιβλιοθήκη
Φωτορεαλιστικές απεικονίσεις στην αρχιτεκτονική μελέτη ανακαίνισης του “κόκκινου κτηρίου” της Βούλας
Οι βιβλιοθήκες και τα αναγνωστήρια δεν προσφέρουν μια μονοσήμαντη υπηρεσία. Συνήθως στο χώρο όπου συγκεντρώνονται πολλοί βιβλιοδετημένοι τόμοι, παλιοί και νέοι, οι οσμές του χαρτιού και της τυπογραφίας, οι εικόνες από τις πολύχρωμες ράχες στα ράφια και οι θόρυβοι από το φυλλομέτρημα των σελίδων, συνθέτουν μια μυστηριακή εμπειρία μύησης στον κόσμο της καλλιέργειας και της γνώσης. Από τα 3Β λείπει ένας χώρος δημόσιας ανάγνωσης και συζήτησης γύρω από την τέχνη και το βιβλίο και καμία δημοτική αίθουσα εκδηλώσεων ή καφετέρια δεν μπορεί να αναπληρώσει επαρκώς το κενό αυτό.
Η ιδέα μιας Δημοτικής Βιβλιοθήκης στη Βούλα είναι αρκετά παλιά πλέον και σήμερα ωριμάζει με την ανακατασκευή του «κόκκινου» λεγόμενου κτηρίου, ενός εγκαταλελειμμένου σήμερα οικήματος στη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου της Βούλας, που ο Δήμος ήδη μίσθωσε από την Ακαδημία Αθηνών και προορίζει για πολιτιστικό κέντρο. Εκεί η ιδέα θα βρει επιτέλους στέγη και οι βιβλιόφιλοι του Δήμου –που δεν είναι όπως αποδεικνύεται λίγοι– θα αποκτήσουν ένα μόνιμο στέκι.
Πηγές illustrations: Structured loggs by Kasia Bojanowska, Reading by Folio Illustration Agency
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δημοσιογράφος, φύλλο 17, Ιανουάριος 2020)
