Η πιλοτική εφαρμογή του συστήματος «πληρώνω όσο πετάω» σε μια γειτονιά της Βούλας που ξεκινά αυτές τις ημέρες ανοίγει μια νέα σελίδα στην διαχείριση των απορριμμάτων όχι μόνο για τον Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, αλλά συνολικά για τη χώρα. Είναι στην πραγματικότητα ένα σύστημα επιβράβευσης για τα νοικοκυριά που διαχωρίζουν τα απορίμματά τους και τοποθετούν στους πράσινους κάδους των λεγόμενων συμμίκτων μόνο εκείνα τα απόβλητα που δεν γίνεται να ανακυκλωθούν.
Περιορίζοντας τις ποσότητες των αποβλήτων τους και ενισχύοντας τα ρεύματα ανακύκλωσης υλικών, όπως ο καφέ και ο μπλε κάδος, τα σπίτια αυτά μπορούν πλέον να μειώσουν δραστικά το ποσό που καταβάλλουν στον Δήμο για ανταποδοτικά τέλη, αφού η χρέωση στο εξής θα συναρτάται σε ένα μεγάλο μέρος από το βάρος των απορριμμάτων του πράσινου κάδου. Για να φτάσουν τα 3Β στο σημείο αυτό απαιτήθηκαν κυριολεκτικά χρόνια μελέτης από εξειδικευμένους επιστήμονες, επενδύσεις από δημοτικούς και κοινοτικούς πόρους σε τεχνικό εξοπλισμό για τις πειραματικές εφαρμογές, ενημερώσεις των κατοίκων και εκστρατείες ευαισθητοποίησης, πολλαπλές διαβουλεύσεις αλλά και πολιτικές πιέσεις ώστε να γίνουν οι κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις. Ήταν το πρώτο και μεγαλύτερο στοίχημα που έθεσε ο Γρηγόρης Κωνσταντέλλος όταν ανέλαβε δήμαρχος κατά την πρώτη του θητεία το 2015.
Το σύστημα «πληρώνω όσο πετάω» διορθώνει ένα μεγάλο, ιστορικά κληροδοτημένο παράδοξο στην αυτοδιοίκηση: Ενώ οι Δήμοι χρεώνονται για τη διαχείριση των αποβλήτων τους ανάλογα με την ποσότητα που παράγεται σε κάθε πόλη, όταν το ποσό για την ανταποδοτική αυτή υπηρεσία μετακυλίεται στους κατοίκους, επιμερίζεται ανάλογα με την επιφάνεια των ακινήτων και όχι με το βάρος. Προφανώς, οι τεχνικές δυσκολίες της ζύγισης των αποβλήτων ανά νοικοκυριό επέβαλαν προ πολλών δεκαετιών τη λύση αυτή που έμοιαζε σχετικά αντικειμενική (με τη λογική ότι μεγάλο σπίτι πιθανότατα σημαίνει και πολλά απορρίμματα). Η δύναμη της αδράνειας την καθιέρωσε ως απαράβατο νόμο, παρά τις εμφανείς αδικίες που μπορεί να προκαλεί.
Ωστόσο η τεχνική έχει προχωρήσει και δίνει λύσεις, η εμπειρία από το εξωτερικό -για όποιον έχει ανοιχτά τα μάτια σε καλές πρακτικές- είναι επαρκής και το βασικότερο εμπόδιο που πρέπει πλέον να καμφθεί είναι η δύναμη της συνήθειας που αποτρέπει τους ανθρώπους να φύγουν από τη ζώνη άνεσης που τους εξασφαλίζει μια δεδομένη πρακτική.
Ως αντίλογος στο μεγάλο αυτό βήμα διατυπώνονται δύο σοβαρές επιφυλάξεις: Πρώτον, ότι μπορεί να παρατηρηθεί μια συμπεριφορά εξαπάτησης του συστήματος, με μεταφερόμενα απορρίμματα σε άλλους δήμους και άλλες γειτονιές για να αποφευχθεί η χρέωση.
Και δεύτερον, ότι κακώς μετακυλίεται στους πολίτες μια ευθύνη του κράτους και ένα κόστος που δεν θα έπρεπε να αναλάβουν. Έχει ενδιαφέρον ότι και οι δύο απόψεις ακούστηκαν κατά τη σχετική συζήτηση που έγινε κατά την τελευταία συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου.
Η διάθεση εξαπάτησης του συστήματος και αποφυγής χρέωσης είναι μια πιθανότητα ορατή. Ο δήμαρχος ανέφερε ότι η εμπειρία ενός Δήμου της Κύπρου όπου εφαρμόστηκε παρόμοιο σύστημα έδειξε ότι τους πρώτους μήνες εφαρμογής του «πληρώνω όσο πετάω» εκεί παρατηρήθηκε μια ελαφριά αύξηση των απορριμμάτων σε κοντινές περιοχές, από πολίτες που επέλεξαν να μεταφέρουν τα απορρίμματά τους σε σημεία όπου μπορούσαν να τα αποθέσουν ανώνυμα και δωρεάν, κάτι που όμως σταδιακά έσβησε. «Υπάρχει αυτός ο κίνδυνος και εδώ», είπε ο Γρηγόρης Κωνσταντέλλος απαντώντας σε σχετικό ερώτημα. «Δεν είναι όμως αυτό λόγος για να μην προσπαθήσουμε, να μην δοκιμάσουμε ή να συνεχίσουμε στον σημερινό αδιέξοδο για το περιβάλλον δρόμο». Πεποίθηση της δημοτικής αρχής είναι ότι πρόκειται για μια διαδικασία ευαισθητοποίησης και αλλαγής νοοτροπίας που καλλιεργείται και γι’ αυτό θα δοθεί χρόνος προσαρμογής.
Η δεύτερη αντίρρηση είναι πιο ριζωμένη ως μια νοοτροπία της ανάθεσης: Τα απορρίμματα είναι υπόθεση του Δήμου και του κράτους και επομένως κάθε μετάθεση ευθύνης στο νοικοκυριό είναι ανεπιθύμητη και απορριπτέα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η λογική, κυρίαρχη για δεκαετίες, οδηγεί πλέον σε ορατά περιβαλλοντικά εγκλήματα. Αν δεν διαχωριστούν τα απορρίμματα στην πηγή, δηλαδή στο νοικοκυριό, τότε η ανακύκλωσή τους καθίσταται πρακτικά ανέφικτη. Οδηγούνται είτε στις χωματερές (δηλαδή στην ήδη κορεσμένη Φυλή) είτε σε καύση για ενεργειακή αξιοποίηση, μια πρακτική που επιτρέπεται μόνο σε περιορισμένη κλίμακα και προβλέπεται αποκλειστικά για το μη ανακυκλώσιμο υπόλειμμα των αποβλήτων αφού έχουν υποστεί διαχωρισμό. Η άποψη αυτή αντιλαμβάνεται το κίνητρο της μείωσης των δημοτικών τελών ως το αντίθετό της, δηλαδή ως τιμωρία για όποιον δεν πειθαρχήσει στο σύστημα και συνεχίσει να πετάει το σύνολο των αποβλήτων του αδιαχώριστο στον πράσινο κάδο.
Στην πραγματικότητα, το «πληρώνω όσο πετάω» είναι ένα σύστημα που επιβραβεύει μια καλή πρακτική και που επίσης κατανέμει ακριβοδίκαια ένα δημοτικό βάρος. Στόχος του δεν είναι κάποια τιμωρία των απείθαρχων, αλλά η συνολική μείωση του παραγόμενου όγκου των αποβλήτων. Πρόκειται για ένα από τα κεντρικά στοιχήματα της εποχής μας.
